Studiedag
Stadsgerichte kringlooplandbouw
'Stadsgerichte kringlooplandbouw', tot voor kort een onbekend begrip, staat sinds 25 november 2011 op de kaart. Dit gebeurde dankzij een drukbezochte conferentie van onze stichting in de Verkadefabriek in Den Bosch.
![]() |
![]() |
![]() |
||
Lieselot Leeflang leidt de studiedag in. Op de achtergrond Peter van Veen. |
Maarten Fraanje van Uitgeverij Eburon spreekt de zaal toe voor het overhandigen van het eerste exemplaar van de tweede druk van het boek 'Vierduizend Jaar Kringlooplandbouw' aan Sietz Leeflang. |
Sietz Leeflang |
Het voorbeeld van vierduizend jaar kringlooplandbouw
Sietz Leeflang, voorzitter Stichting De Twaalf Ambachten
De echte aanleiding voor deze conferentie was het boek waarvan het origineel, Farmers of Forty Centuries, deze maand precies 100 jaar geleden in Amerika verscheen. De schrijver en landbouwpionier prof. King bestudeerde zes maanden lang de landbouw van China, Korea en Japan en hij beschreef het enige werkelijk duurzame landbouwsysteem dat de mensheid ooit kende en dat 4.000 jaar goed functioneerde: de oude Chinese landbouw. Die zou nog bestaan hebben als niet in 1910 de industriële productie van kunstmest in Duitsland was begonnen. Dat bepaalde ook het lot van dit boek: de Amerikaanse boeren voor wie King het schreef lazen het niet. Ook voor hen was kunstmest het verlossende woord geworden.
Onze gangbare landbouw is volkomen afhankelijk van fossiele brandstoffen. Toen in 2008 de olieprijs de voor de landbouw fatale prijs van 147 dollar per vat bereikte, vond ik dat het tijd was geworden om het profetische boek van King (waarvan ik de in 1974 verschenen heruitgave bezat) te vertalen en te bewerken. Het biedt de sleutel voor de nieuwe duurzame landbouw die we moeten leren toepassen nog voor het tot een nieuwe oliepiekprijs komt. Dat noemen we nu kringlooplandbouw. Die is gebaseerd is op volledig hergebruik van alle organische reststoffen waarover we kunnen beschikken, met inbegrip van onze uitwerpselen. Vooral onze urine bevat alle fosfaten die de landbouw nodig heeft. Die spoelen we nu nog steeds via onze wc weg, maar dat kan niet meer als de wereldvoorraad fosfaaterts uitgeput is geraakt. Zonder fosfaat geen landbouw. En dat punt is nu bijna bereikt.
Het boek van King is een geschenk uit het verleden dat we met beide handen moeten aanpakken: het biedt een blauwdruk van de landbouw die onze voedselvoorziening veilig kan stellen. Het brengt een hoopvol alternatief.
![]() |
Albert Dortmans |
Ultramoderne Recycling van organisch afval
Albert Dortmans, Orgaworld / Orgapower
Op de studiedag Stadsgerichte kringlooplandbouw besteedde hij vooral aandacht aan recycling and upcycling van organisch afval in onze moderne maatschappij en hoe we hier beter mee om kunnen gaan, ten gunste van de kringlooplandbouw.
Hierbij komt de "ladder van Moerman" naar voren: een innovatief stappenplan voor een optimale benutting van energie en voedingsnutriënten bij de recycling van organisch materiaal en voor een slimme logistieke aanpak. Aan de hand van het Greenmills concept van Orgaworld liet hij zien hoe de recyclingsector deze ladder kan beklimmen en zo slimmer maar vooral effectiever met recycling van organisch afval kan omgaan, zonder dat je de koolstofstromen in de wereld vernietigt middels verbranden.
Binnen de stadsgerichte kringlooplandbouw zou je dit soort ideeën zodanig kunnen uitwerken, dat de organische afvalstromen uit steden zo kort mogelijk bij het vrijkomen hoogwaardiger verwerkt worden.
![]() |
Jan Willem van der Schans |
De definitie van stadslandbouw
Jan Willem van der Schans, LEI, WUR
Jan Willem van der Schans ging in op de definitie van stadslandbouw en stadsgerichte landbouw en op verschillende kenmerken waarin het zich onderscheidt van gangbare landbouw (sluiten van kringlopen, korte ketens, multifunctioneel ruimtegebruik). Hij plaatste de opkomst van stadslandbouw in de context van een aantal trends (sluimerende crisis van het globale voedselsysteem, opkomst stedelijke "voedsel strategieën", opkomst sociale bewegingen m.b.t. voedsel en duurzame levensstijl, opkomst commerciële voedselconcepten die een oorsprongsclaim hebben, vastgoedcrisis en financiële crisis). Tenslotte gaat Jan Willem in op de implicaties voor de organisatie van de keten (fijnmazige decentrale logistiek naast grofmazige centrale;
waardeverdeling in keten ook voor producent) en voor de ruimtelijke ordening (planologische bescherming landbouwgrond, functie menging in plaats van functiescheiding).
![]() |
Gert Jan Jansen |
Kleinschaligheid als alternatief
Gert Jan Jansen, Hof van Twello
• Stadslandbouw is een moderne vorm van volkstuinieren. Het krijgt overdreven veel aandacht in de media. Aansluiting bij AVVN wordt aanbevolen.
• Permacultuur, als leidend principe in stadslandbouw, is een prachtige hobby voor de moes- en volkstuin. Als ontwerp principe is het een samenvoeging van kennis en ervaringen die vaak ook onder andere namen bekend staan.
• Boeren en tuinders moeten de steden voeden. En daar ligt wél een probleem!
• De gangbare landbouw wordt steeds grootschaliger, leidt tot uitsluiting van kleine ondernemers en verschraalt het landschap.
• Biologische landbouw is geen alternatief gebleken voor deze trend maar is er een onderdeel van. "Just another taste in world market." Ook hier een verdergaande concentratie en schaalvergroting en een toename van het gebruik van hybrides.
• Wil je een alternatief? Wil je dat werkelijk?! Of wil je blijven fröbelen aan de zijkant, hijgend van hype naar hype, van subsidiepot naar subsidiepot?
• Wil je verandering, dan zul je behalve gewassen en teeltsystemen ook de productiewijze zélf moeten aanpakken.
• Kleinschaligheid is de sleutel tot het alternatief: geen uitsluiting maar juist toename van deelnemers aan het productieproces én een biodivers en afwisselend landschap.
• Wat zijn de voorwaarden waaronder kleinschalige landbouw renderend kan zijn? Dat is de hamvraag. M.a.w. hoe kun je de kostprijs van het kleinschalig geproduceerde product toch laag houden?
• Productie voor de lokale markt, korte lijnen, minder logistieke kosten.
• Onderscheidend vermogen in gezonde producten door minder op langere houdbaarheid gerichte toevoegingen, (idem eco).
• Kansen, dan wel, voor ecologische teeltwijzen (beddencultuur in
het bijzonder!) en toepassing van permacultuur principes (najaarscompostering).
• Kleinschalige mechanisering.
• Renderende landschapselementen.
• Inschakeling consumenten bij de teelt (stadsgerichte landbouw).
• Inschakeling consumenten bij de verwerking. Inschakeling consumenten bij de verkoop en verspreiding.
• Samenwerking: groei niet op basis van individuele bedrijven maar
door het betrekken van steeds meer kleinere bedrijven bij het model.
• Ideology driven? Niet alléén, want het blijkt een buffer tegen werkloosheid, sociale verschraling en culturele verarming i.h.a. én het levert een mooi, biodivers landschap op.
![]() |
John Vermeer |
Nieuwe Warande: Voedsel voor uit de Tilburgse regio
John Vermeer, Brabantse Milieufederatie
Tussen Tilburg Noord, Berkel-Enschot en Udenhout ligt 'de Nieuwe Warande', een gebied dat nu nog grotendeels uit landbouwgrond bestaat. De komende jaren krijgt dit gebied een nieuwe inrichting. Daarover zal ik op deze dag een toelichting geven.
De gemeente Tilburg is van plan de randen van 'de Nieuwe Warande' te bebouwen en het middengebied open te houden. Samen met omwonenden, boeren en andere betrokken partijen, stelt de Brabantse Milieufederatie (BMF) voor het gebied in te richten met voedsel uit de regio als uitgangspunt. De consument wil weten waar zijn voedsel vandaan komt, wat er in zit en hoe het bewerkt is. Landelijk bestaat deze tendens voor verduurzaming van onze voedselvoorziening. Belangrijk daarbij is de verkorting van de voedselketen tussen producent (boer) en consument. De BMF pakt dit op. Brabant biedt volop kansen voor voedsel uit de regio. Zo ook de Nieuwe Warande in Tilburg. Dit gebied leent zich uitstekend voor regionale voedselvoorziening, educatieve- en recreatieve activiteiten, sociale bewonersverbanden en een gezonde ecologische structuur.
![]() |
Michiel Korthals |
Vuile handen voor het goede leven: over de waardevolle bijdrage van stads- en stadsgerichte landbouw
Michiel Korthals, hoogleraar toegepaste filosofie, WUR
De kloof tussen productie en consumptie kan men niet alleen in de maatschappij aantreffen, maar ook in de filosofie. Het is moeilijk een filosoof te vinden die rekening houdt met het belang van een goede maaltijd en een goede vorm van landbouw. Niettemin ontwikkelde hij enige positieve filosofische gedachten over stads- en stadsgerichte landbouw. Zowel voor lichaam als geest is een dergelijke vorm van landbouw zeer positief te waarderen, zeker als de consument mede-producent of mede-boer wordt. Betere sociale contacten, beter inzicht in de mogelijkheden en onmogelijkheden die de natuur ons mensen biedt, betere omgang met de eigen lichamelijke mogelijkheden, plus milieuvoordelen is een aantal filosofische pluspunten. Stads- en stadsgerichte landbouw zijn een vorm van overbrugging van de kloof tussen productie en consumptie en kunnen een voorbeeldfunctie hebben. Uitdagingen liggen op het vlak van de omgang met nieuwe wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen en dat van de economische duurzaamheid: hoe kan de stads- en stadsgerichte landbouw concurreren?
Jaap Dirkmaat |
Landbouw en ecologische hoofdstructuur
Een videopresentatie van Nederlands strijdbaarste natuurbeschermer: Jaap Dirkmaat van Stichting Das & Boom over stadsgerichte boerderijen. De vraag of de kringloopland- en tuinbouw kan bijdragen aan afronding van de ecologische hoofdstructuur en zorgen voor echte nieuwe natuur beantwoordde hij in bovenstaande korte film.
![]() |
![]() |
|
Paul Meinders | Wim Steverink |
Een duurzaam werktuig voor de stadsgerichte landbouw: presentatie van een eerste concept
Paul Meinders, De Beukenhof en Wim Steverink, Steverink Techniek
Steverink Techniek, van technicus Wim Steverink, is een klein constructiebedrijf dat gespecialiseerd is in machineontwerp, machinebouw, prototypebouw, hydraulische systemen en maatwerk. Paul Meinders is, met zijn technische en agrarische achtergrond en als medewerker op BD landbouwbedrijf De Beukenhof, al jaren bezig met de ontwikkeling van duurzame mechanica voor de kleinschalige landbouw.
In de ontwikkeling van een multifunctioneel, duurzaam werkend werktuig voor de stadsgerichte kringlooplandbouw hebben zij elkaar gevonden. Deze samenwerking heeft geleid tot twee nog verder uit te werken concepten, waarvan vormgever en Twaalf Ambachtenmedewerker Wim van Overbeeke tekeningen heeft gemaakt, die op deze studiedag voor het eerst getoond werd. Een wiedvoertuigje en een werktuigendrager.
Een foto-impressie van de studiedag
![]() |
Ontvangst in de foyer van de Verkadefabriek. |
![]() |
Een goed gevulde zaal. |
![]() |
Een heerlijke lunch met veel biologische streekproducten. |
![]() |
Tijdens de discussie. |
![]() |
Het discussiepanel. |
![]() |
Peter van Veen verkoopt met opbod het Nonolet van de Wereldtentoonstelling in Shanghai. |